Cope topa hong pai a
phattuamna/khantohnate:
Rev.
Thang Go Khup
(Rev. Thang Go Khup a kiseh thului hong gelh pen hi.)
Thupatna
Cope topa tangthu i et ciangin a hongtun leh a sih
kikal nasep lianpi namthum hong sem hi. Tuate-in Zolai hong bawlsak,
Pasian thu hong hilh, leh sang-uk (sangmang) ahi hi.
Hibangin nasep namthum a sep manin Hakha ah
"Cope si hi" cih a zi E. Cope in a zak ciangin " a gimthei lo
tawh a kibang mihing thum nasep a sempa' nuntakna beita" na ci hi. Hibang a mihing thum nasep a
sempa' maban tungtawnin tulaitak Zomite omzia i en ding hi.
1. Cope topa hang aa lai
lam khantoh zia: Lai i neih
lohna thu-in anasep tampi nawngkai sak ding cih thei ahih manin Pasian
thu a gen kawm in i lai ding hong bawlsak hi. Hih Zolai a hong bawlsak
manin i phattuamna tampi omhi. Leitung aa mipil masate' lai bulpi (alphabet)
a na zat khak pen i hamphat mahmahna lianpi khat ahi hi. Zo lai simthei
aa Manglai a sim thei nailo khat in manglai mal khat mu peuh leh a sim thei het
kei zongin malgawmin hpmg si, leh kinaih mahmah hi. Tua pen i hamphatna khat
hipah hi.
I lai neih zawh tu'n
kum zakhat hong cing ding hita buang aa i Zolai pen a khantoh hetloh pen i
vaipuak ahi hi. Mailam ah i lai lam aa degree sang nei mipil nih le thum
i neih ciangin hong puah ding uhhi. Tu laitak in a kin zaw deuh khat leh
nih in a mau' uk
zia hoih a sak zia uh tawh kizui in a tuamtuam in kibawl ngeingai hi.
Hoih mahmah hi. Tu a bangin kin tek lehang asawt lo-in i Zolai pen
laipai zia (gramma) bulpi nei thei ding hihang.
I Zolai bulpi pen
A,B,C, (alphabet) ahih man ahitam? tuma kum 30/40 hunlai aa college kahte
manglai/pau a kihtak lohna uh? ahih phial leh zong banghangin tulai
aate siam
tuan khollo i hiam? Ahi zongin i Zolai hangin nidang aate manglai siam, zahin i siam, hetkei zongin phattuamna
tampi hong pia hi, cih phawk huai mahmah hi.
Leitung gam
khangtote' lai bulpi i zat manin amau' bawlsa laikhetna (typewriter)
, thukheelset (computer) deih bangin
kizangh thei ziau a hih manin minam hampha mah mahte ihi hi. I minam sung
pan Zolai gelh thei khat in internet hongin laikhak theihna pen Manglai a
siamna hang hikei. Thukheelset (computer) ii sawlna teng a banbanin a
mitkha ah luaisakin, a kigelh Mannglai malte a ciapteh hat man hilel hi.
Pilna hang ahih tei hangin ciapteh hat peuh leng hithei pha mahmah hi.
Hih pen i Zolai neih man aa phattuamna ahi hi.
Tua ahih leh i Zolai in Zotate tuni'n bang ciang hong tun?
Leitung pilna
khantohna tawh kizui-in zotate zong pil-in khangto mahmah kisa ing.
University leh college pan master leh doctorate degree ngah pen tuma lam kum
10 a kipan kikhang mahmah hi. Tua bek thamloh in leitung mun
tuamtuam aa zotate i tuntunna peuh ah a pil a siam a kikhai zaw deuh om, cih
khawng i gal zakzak ciangin Zogam aa inn ngakte nana angtang mahmah hi
ung. I Zolai in Zomite pilna sang pipi hong guanin gualtung hong tuang
sak hi. Cope topa in Zolai a hong bawlsak bek hilo-in Manglai aw suah tawh a kinai-in hong
bawlsak lailai ahih manin, lai i neih ding ciang bek hilo-in leitung bup tawh a
kizakim dingin a hong deihsakna kilang mahmah hi. Tua hih manin:
- Zolai i gelh theih khit nak leh Manglai
gelh hak nawnlo hi.
- Zolai i
sim theih khit nak leh Manglai sim hak nawnlo hi.
- Zolai i zat theih khit nak leh leitung tawh
kizakim hihang.
Cope topa Zogam
leitang hong tun zawh kum za hong cin ngawngaw ciangin a hong makaih / a hong
guat "I pilna tawh i minam laamto ni! I pilna tawh i gam i lei
puah ni! I pilna tawh i omna peuhah nungta-in mi tampi phatuam
sakni".
2.
Cope topa hang a Khristian nuntak zia khantohna:
Zomite'n Khristian lam ah leitung tawh kikim
lel hang, ci leng kikhial khollo ding hi. Hun khat lai-in ei le ei ciamnuihna a i zat
"khamtung gam ah bang piang hiam?"
kici sakin "galkap" ci-in kidawng sak hi. Hih
kammal ka zak aa kipan tuni dong thuakhak ka sa mahmah hi. Midangte hong
cih hileh phamawh ka sa kei aa, ei le ei in i kicih manin zumhuai mahmah ka
kisa hi. Tuma kum 50 lai aa kipan galkap lam kinak tum mah aa, galkap
ulian tampi na om mah hi. Ahi zongin tuma kum 25 khawng aa kipan
hun hong kinak kheel mahmah in mi tampi tak-in Khristian biakna hong kin
mahmah uhhi. Tua tungtawn in i milip ii 90% khawng Khristian ahi ding
khatin kigen aa tawm ka sa hi. Ahi zongin kawl gam bup zia tawh i et
ciangin tam mahmah hi. 1980 khit Khristian biakna a kilawp
mahbangin Lai Siangtho sang kah zong kilawp mahmah hi. Tu ni
ciangciang gam sung gam pua aa om zotate Biakna lam ah Doctorate degree
ngah 200 bang pha khin ding hi ahong kicih ciangin angtan huai mahmah ka sa hi.
Tua banah Lai
Siangtho sangkah tampi ki-om aa, Zotate' makaih Lai Siangtho sinna sang zong
tampi mah om hi. Khangnote mipil degree nei 40% bangin biakna hong kin
mahmah hi. I minam bup phial Khristian ihih hangin Khrih gim nam nailo
hihang. Ahi zongin Zomite' leitang ah Khristian hong tun zawh kum
zakhat taktak hong naih ciangin Khristian hihna i khang mahmah aa, Biakna
sang tampi i nei aa, Biakna lam mipil tampi i om hi. Khristian
mipil tampi'n gam dangah pilna a sin beh manun pilna bek hilo-in khantohna
tampi hong nei uh aa phattuamna tampi hong hipah hi.
Zotate Khristian
biakna lam i khantohna tawh kizui -in kumpi nasemte zong a tuntunna vuah
thu-umteng na kikaikhawm in Pawlpi na phut (dingsak) kawikawi uhhi. Tua
tawh kizui-in Biakna nasep zong a munmun ah om kawikawi hi. Hun khat lai
aa, "Zo gam ah bang piang" ci a kidot ciangin a kidawnna ahi
"galkap" acih pen man mahmah hi. Zo gam panin tulaitak
galkap (Khrih galkap) tampi piang (thuat) aa, mitampi mah langlut uhhi.
Mitampi mah-in langlut nadingin a pi a taang kitehteh uhhi.
Tuma kum 25 lai-in
Zotate LaiSiangtho sin "bangzah pha?" cih kithei khinzo napi,
tu'n tua gen loh Zotate makaih Lai Siangtho sang nangawn theihkhit zawh
ding hilo
hi. Hih pen ei hanciam zawhna hang hilo-in Pasian thupha ahi hi.
Zomite Khristian
hihna (Christianity) ah nasia takin khangto hang-a. Kawlgam sung minam tuamtuam
lakah a khangto pen dingin i kilam-en hi. Zomite' makaih Lai Siangtho
sinna (Biakna) sang tawm-lo aa, Evangelist zong a tam khahkhia pawl ahi
dngin ka ki lam-en hi.
I leitang ah
Khristian upna a hong tun zawh kum zakhat hong naih ngawngaw ciangin . .
. .
I Khristian hihna in Kawlgam vaigam zel,
I Khristian hihna nuntak pihni!
I
Khriastian hihna khahsuah keini!
I Khristian
hihna i omna peuhah kilangsak ni!
3. Copa hang-a nuntak khuasak zia
khantohna:
Zomi kampau Khristian ahi-aa, Khristian lo ahi
zong, i minam bup silh le ten, thu le la, muh le ciin a kipan a kivang kimin
kikhangto mahmah hi. Ama' hongpuak Khristian thu-in dahna thu hilo -aa Lungdamna thu
ahih manin i mivekpi-in lam khat teitei ah kiphattuam pih hi.
Tu hun laitak i
nuntak zia i ki-et ciangin nidang tawh kilamdangin, heek le tat a hi-aa
pau le ham ahi zong nasia takin khangto mahmah hihang. I gam ah bel
kikial lua ahih loh hangin midangte muhna munuam in tu aa sangin a nuamzaw in i
om khak leh cihna bekbek hangin gamdang kipai mahmah aa mailam ah kipai
lai ding hi. Khualzin gamvak pen nidang sangin kitamzaw hi.
Gentehna: Tedim pan Kalay myo tuaksuak ding mawtaw tuang te kidong
ciatciat leng "Yangon pai ning" aci
om hamtang hi. Tua mahbangin Kalay myo pan Tedim a kahto mawtaw khat peuh vasit
tel leng, "Yangon pan hong
ciah" khat le nih om hamtang hi. Tedim leh Yangon
kikal lampaina ni thum bang a sawt hangin a nisim in a kuan a ciah kiphamat
hihang! Tuma kum 25 lai-in Tedim pan Yangon
pai ding kal khatin khat a om leh a tam mahmah hi aa, tu hun ciangin ani ni-in
omta hi. I gentehna in: tu ni'n Thangho-te unau; zing teh Nantal, thai teh
Neinote nita, cih phial ding hita hi.
Tua mahbangin Yangon pan gam dang pai zong a nipi simin khat le
nih om aa, pai a sawm zong tampi mah om hi. Hite pen sum le paai zong
ding i cih hangin khantohna, thumuhna hi
aa, nidang sangin i kilamdanna, i khantoh zawkna na hi gige hi.
Tu laitak i mipih
gamdang omzia en leuleu le’ng, Malaysia
ah tul giat val ding ci uh aa, America
ah tul nga val ding ci uhhi. Tua lo mundang gam tuamtuam aa omteng a
kilomtuat leh then nga val ding ci uhhi. Hih bangin leitung gam
tuamtuam ah a kithehthang Zotate pawlkhat bang a tuntun na vuah inn le lo tawh
sumbuk tawh omin nuntak khuasak zia nakpi-in nuamsa mahmah uhhi.
Silh le ten i ki-et
ciangin mi silh/ ten bangmah kisilh/teeng thei lel aa, mi omzia mah kiciing
thei hi. Leitung khantoh zia tawh kizui in om thei lel hihang.
Thukhupna
Cope topa hangin zomite leitung tawh i kikimna
mangngilh theih, pampaih theih ding hilo
hi. Tua ahih manin Zomi u le nau i omna ciat, i maban ciat panin hihciang
i tun theihna khatvei lungngai kikin 2010 ciangin a kua, a kua cilo
Zotate vannuai khut khat tawi, khe khat khai bangin, geelkhawm semkhawm in
kuang khat sungah sawk khawm ding hihang.
Hih 2010 pen
Zotate kici khempeuh a pil, a hai, a
hau, a zawng kua pawl, kua pawl cilo-in Lungdamkoh khopna leh Thupha nget
khopna hun manpha hong hiding ahih manin , Topa tungah thungetna tawh
mapang ciat dingin kong zawn uhhi.